Khi mà cây đa, giếng nước đã từ từ thiếu vắng ở những ngôi làng Việt, thì đình chùa là "vật thiêng” cần phải được gìn giữ bằng những thiết chế văn hóa, cao hơn là luật pháp. Mà quan trọng trước nhất, đó là sự quản lý có trách nhiệm của cộng đồng dân cư sống quanh ngôi đình đó.
 Không chỉ là nơi thờ tự, đình làng còn là không gian sống của người dân trong làng 1. So với những ngôi đình xứ Bắc, đình Cựu Quán (Đức Thượng, Hoài Đức, Hà Nội) không nổi tiếng bởi sự bề thế hay kiến trúc đẹp. Tuy nhiên, theo các cụ cao tuổi trong làng kể, đình cổ thôn Cựu Quán được xây dựng từ thế kỷ 17 thờ 6 vị đỗ Tiến sĩ của làng. Vì thế, đây được coi là nơi linh thiêng của làng, tổ chức các hoạt động văn hóa, tín ngưỡng, cầu được bình an, sung túc, con cháu học hành thi cử đỗ đạt. Sở VHTT&DL Hà Nội cũng cho biết, Hà Nội chưa có dự án tu bổ đình Cựu Quán. Ông Trương Minh Tiến, PGĐ Sở này tiết lộ với báo chí rằng "đình Cựu Quán đã từng chuẩn bị hồ sơ để xếp hạng. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa hoàn tất. Dù vậy đình Cựu Quán vẫn nằm trong danh mục kiểm kê để bảo vệ và nó vẫn phải tuân theo luật Di sản”. Dưới danh nghĩa trùng tu, sửa chữa lại đình, Ban khánh tiết đình Cựu Quán đã "thống nhất cao” để đồng lòng cho tháo bốn vì kèo bằng gỗ sưa ở mái đình (tổng cộng 127,5kg) bán lấy 1,2 tỷ đồng. "Cái lý” của những người này đưa ra có vẻ như rất hợp lý: bán để sửa chữa đình. Và thực tế, số tiền đó một phần đã gửi vào ngân hàng, phần còn lại được cho là đã mua ruộng gần chùa làng và mua đồ gỗ sửa lại mái vảy của Đình Quán. Tuy nhiên, họ phớt lờ Nghị định 92 của Chính phủ đã xếp gỗ sưa là loại thuộc nhóm I A - cấm khai thác và sử dụng vào mục đích thương mại. Đến nay, cả 6 vị tham gia trong vụ "phá đình” bán gỗ đã đưa ra lời xin lỗi trước Đảng ủy thôn, 2 trong số đó đã công khai đứng lên xin lỗi dân trong cuộc họp ngày 7-3. 2. Sự tham gia giám sát của cộng đồng dân cư bao giờ cũng đóng vai trò quan trọng và tiên quyết trong việc bảo vệ những di sản của làng. Đúng như PGS-TS Nguyễn Quốc Tuấn, Viện trưởng Viện Tôn giáo nói: "Ai lại làm việc dỡ đình làng đem bán được chứ”. Bởi trong tâm thức của cộng đồng làng Việt, đình làng là nơi vô cùng quan trọng, là nơi những đứa con đi xa lâu ngày về phải cúi đầu "tâu trình”. Nơi các liền anh, liền chị quan họ phải "hát trình” trước khi xuống thuyền rồng hát phục vụ dân chúng. Theo PGS-TS Nguyễn Quốc Tuấn, "đình làng là nơi tập trung sức mạnh cộng đồng làng. Đó còn là nơi thờ tự, tế lễ của làng. Vì vậy nó là trung tâm của làng còn gì. Ít nhất là từ thế kỷ 15 trở về đây đình làng không chỉ là trung tâm hành chính, mà còn là nơi thờ tự của làng”. Còn với lão nhà văn Tô Hoài thì "cái đình là trung tâm của làng. Làng nào cũng có đền thờ ông thần hoàng. Đình được cất cao ráo khang trang, thế tất theo phong thủy, nơi phong quang nhất làng”. Trong cuốn "Chuyện cũ Hà Nội”, Tô Hoài cũng đã viết: "Ở đình... có ngai thờ ông thần hoàng thiêng liêng, uy nghi. Ông thần trông coi làng sáng soi trên đầu mọi người. Thần hoàng đã xuất hiện từ nghìn xưa, mọi triều đại thay đổi, nhưng vua đời nào cũng phong sắc cho thần hoàng làng. Các vị thượng đẳng phúc thần được tế lễ thờ phụng là nhân vật tiền sử như Thánh Gióng, có khi là những anh hùng có thật. Lý Thường Kiệt, đức thánh Trần, Phạm Ngũ Lão, bà Ỷ Lan. Có khi là người vô danh chết vào giờ linh được hiển thánh...”. 3. Không chỉ là nơi thờ tự, đình làng còn là không gian sống của người dân trong làng. Theo các nhà nghiên cứu, đình làng là biểu tượng thể hiện thẩm mỹ và hồn cốt của người Việt. Đình làng không những có giá trị về mặt kiến trúc, điêu khắc dân gian thuần Việt, mà còn là kho tàng về di sản văn hóa Việt như diễn xướng, lễ hội, huyền thoại, thần tích, truyền thuyết về các vị thành hoàng làng, anh hùng chống giặc ngoại xâm, người có công mở đất dựng làng, vị tổ nghề… Là trung tâm tín ngưỡng và sinh hoạt văn hóa của làng xã, đình làng quy tụ và gắn kết mọi thành phần trong cộng đồng. Ai đã từng ngược xuôi về những ngôi làng Bắc Bộ, đến với những mái đình Chu Quyến, đình Tây Đằng, đình Phùng (Hà Nội), đình Thổ Tang (Vĩnh Phúc), đình Chảy (Hà Nam), đình Trà Cổ (Quảng Ninh)… sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước những tác phẩm điêu khắc chạm trổ công phu xứng đáng trở thành những kiệt tác của người Việt. Nói chuyện về cái đình làng cũng chính là để nói chuyện về việc giữ gìn không gian sống của làng Việt. Đừng để làng biến mất. Cũng đừng làm làng quê méo mó, biến dạng, phố không ra phố mà làng cũng chẳng còn làng. Giữ đình là giữ làng để mỗi con người sống ở làng đều thấm đẫm hồn cốt làng quê.
|
